مقدمه

یکی از رخداد‌های مهم تاریخ جهان ، جنگهای صلیبی است. این جنگها که در حدود دویست سال بطول انجامید، میان مسیحیان اروپایی و مسلمانان صورت گرفت. علل بوجود آمدن این جنگها مربوط به اوضاع قاره اروپا بود. اما میدانهای جنگ ، در فلسطین ، مصر و شام یعنی قلمرو مسلمانان قرار داشت. بنابراین آثار تخریبی این جنگها و ویرانی سرزمینها ، بر مسلمانان زیان فراوانی وارد کرد.
این جنگها اگر چه با پیروزی سیاسی و نظامی مسلمانان به پایان رسید و مسلمانان توانستند سرزمینهای خود را حفظ کنند، اما اروپاییان نیز از آن بهره‌های اقتصادی ، تمدنی و فرهنگی فراوان بردند. زیرا جنگهای صلیبی موجب آشنایی اروپاییان با مشرق زمین و بخصوص تمدن با شکوه اسلامی شد. آنان از این تمدن و دانش مسلمانان بهره‌های بسیار گرفتند. همین امر در تحولاتی که بعدها منجر به پیشرفت اروپا منجر شد، نقش مهمی داشت. در حقیقت جنگهای صلیبی زمینه‌ساز انتقال دستاورد‌های تمدن اسلامی به اروپا گردید.

دستاورد اولیه جنگهای صلیبی

هرچند به ظاهر آغاز جنگهای صلیبی سابقه دینی داشت و هشت جنگ را شامل گردید، ولی بارها بیت المقدس بین مسلمانان و مسیحیان دست بدست شد. انگیزه‌های دنیوی مانند شکوه شهرهای پر نعمت مسلمان ، شوالیه‌های مسیحی را وسوسه و در نهایت هرچند مسلمانان پیروز شدند، اما اروپاییان نیز غنایم زیادی بردند. در جنگهای صلیبی گروه کثیری از مسیحیان اروپایی به قصد تصرف بیت المقدس به سرزمینهای مسلمانان لشکرکشی کردند.
آنان مدعی بودند که  بیت المقدس مزار عیسی علیه‌السلام است و مسیحیان برای زیارت نمی‌توانستند به آسانی به آن شهر مسافرت بکنند. مسلمانان در زمان خلیفه دوم بیت المقدس را از دست روم شرقی آزاد ساختند. این شهر در زمان حیات حضرت محمدصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم برای مدتی قبله اول مسلمانان بود.  به همین جهت برای مسلمین احترام و اهمیت بسیار داشت. در نزد پیروان سایر ادیان الهی چون یهود ، و مسیحیت نیز این شهر محترم شمرده می‌شود. پس از آنکه بیت المقدس به تصرف مسلمانان در آمد.
آنان کلیه پیروان ادیان الهی بخصوص مسیحیان آزادی عمل دادند. مسیحیان نه تنها در شهر ، بلکه در سرتاسر جهان اسلام با آزادی کامل زندگی می‌کردند. اما در حدود 1000 سال میلادی ، در حالی که عده‌ای از مسیحیان منتظر ظهور حضرت عیسی علیه‌السلام در بیت المقدس بودند، اخباری توام با اغراق در اروپا در مورد آزار و اذیت زائران اروپایی بیت المقدس انتشار یافت.

نتایج بارز جنگهای صلیبی

• جنگهای صلیبی اگر چه در مجموع 200 سال طول کشید. اما در عمل بیش از 4/3 آن به صلح گذشت. در این فواصل طولانی صلح ، اروپاییان فرصت کافی برای آشنایی با تمدن اسلامی و بهره‌مندی از رونق اقتصادی آن را یافتند. علاوه بر منطقه فلسطین ، که محل تماس صلیبیون اروپایی با مسلمانان بود، بنادر مصر و شام ، و نیز شهرهای مسلمان نشین اسپانیا محل آشنایی وسیع اروپاییان با تمدن اسلامی شده بود. نقش اصلی در این ارتباط را تجار اروپایی بر عهده داشتند. بعضی از کشیشان مسیحی نیز به دور از چشم مقامات کلیسا و به دلیل انگیزه‌های علمی به دستاوردهای تمدن اسلامی توجه داشتند.
• پیشرفتهای پزشکی مسلمانان و ترقیات آنان در شناخت گیاهان و تولید دارو ، توجه اروپاییان را جلب کرده بود. طی این مبادلات ، اروپاییان اولین بار کاغذ ، باروت ، و قطب نما و طریقه ساخت و کاربرد آنها آشنا شدند. همراه این گونه کالاها ، واژه‌ها و اصطلاحات زیادی از تمدن اسلامی مورد اقتباس اروپاییان قرار گرفت. از میان نوشته‌های مسلمانان ، کتابهای فلسفی ، پزشکی ، داروسازی ، نجوم ، جغرافیا ، ریاضیات ، بیشتر مورد توجه بود. تعدادی از این کتابها از جمله آثار ابو علی سینا و فارابی به زبان لاتین که زبان علمی و دینی اروپا در قرن وسطی بود، ترجمه شد.

تأثیر جنگهای صلیبی بر زندگی بشر

جنگهای صلیبی در حقیقت نقطه عطفی در زندگی اروپاییان و بطور کلی در تاریخ تمدن شد. بلاد اروپایی در آن دوران نسبت به شهرها و مراکز تمدن پر شکوه اسلامی بسی بی‌نور بود. اروپاییان طی جنگهای صلیبی با تمدن پررونق اسلامی آشنا شدند و علاوه بر غنائم مادی ، گنجینه معنوی گرانبهایی از فرهنگ اسلامی با خود به ارمغان بردند. بر اثر جنگهای صلیبی بنادر مهم اروپایی ، دریای مدیترانه ، روزگار نوشکوفایی را آغاز نهادند، و برای رنسانس زمینه مساعدی فراهم شد.